دفاع از حقوق زندانیان ایرانی در میان پاندمی کوویید-19

در آغاز شیوع کوویید-19، نسرین ستوده، وکیل برجسته مدافع حقوق بشر ایران دست به اعتصاب غذا زد و به گفته ی همسر وی رضا خندان " تلاش داشت که از این طریق فشار بیاورد تا مسئولین زندان زندانیان را آزاد کنند و یا دست کم به آنها مرخصی بدهند."

ستوده از ژوئن ۲۰۱۸ در زندان اوین در تهران زندانی بوده است. این وکیل سرشناس که بی پروا نظرش را بیان می کند و دفاع از پرونده متهمان سیاسی و فعالان حقوق بشری که برای آزادی بیان مبارزه می کنند و یا زنانی که به حجاب اجباری اعتراض می کنند را برعهده می گیرد، بار دومی است که زندانی شده است.

پاندمی کوویید-19 ضربه سختی به ایران وارد کرده است. در زمان نوشتن این مطلب، سازمان بهداشت جهانی ۱۲۶,۹۴۹ مورد ابتلا و ۷۱۸۳ مورد مرگ را در ایران ثبت کرده است. وضعیت زندان ها در سراسر کشور به شدّت نگران کننده است. علاوه بر زندانهایی که بیش از ظرفیثشان زندانی دارند، شرایط غیر بهداشتی و فضای تنگ، تعدادی از زندانیان به این ویروس مبتلا شده اند و مواردی از مرگ زندانیان هم گزارش شده است.

اعتصاب غذای ستوده و سه تن دیگر از فعالان سیاسی و مدنی در زندان که چند هفته ادامه داشته، به شدّت بر وضعیت سلامتی آنها تأثیر گذاشته است. اعتصاب غذای آنها، درخواستی بود تا قوه قضاییه برنامه آزادی موقت زندانیان را گسترش دهد.

به گفته مقامات ایران، از زمان شروع پاندمی در ایران، بین ۸۰,۰۰۰ تا ۱۰۰,۰۰۰ زندانی از زندان ها به طور موقت آزاد شده اند، و این اقدامی است که برای جلوگیری از گسترش ویروس در زندان ها اتخاذ شده است.
تعدادی از کسانی که از آزادی موقت بهرمند شده بودند، درخواست تمدید مرخصی شان رد شده و دستور بازگشت به زندان در ماه جاری را دریافت کرده اند.
هزاران نفر دیگر هنوز در زندانها باقی هستند. زندانیان عقیدتی، اتباع دوگانه و خارجی، وکلا و مدافعان حقوق بشر، و همچنین فعالان محیط زیست، در میان کسانی هستند که در انتظار تصمیم گیری درباره آینده خود هستند. خانواده های این افراد از مقامات قضایی خواسته اند که حداقل تا زمانی که این بحران سلامت تحت کنترل درآید، آن ها را موقتاً آزاد کنند.

آقای خندان به شدّت برای وضع سلامتی همسرش نگران است. او می گوید امکانات ابتدایی بهداشتی در زندان در دسترس نیست و فقدان شرایط اساسی بهداشت و کمبود امکانات درمانی در زندان اوین، بسیاری را واداشته که از درخواست مراقبت های پزشکی خودداری کنند. "همسر من مشکلات جسمی دارد. دیروز که با او صحبت می کردم، به من گفت که دو ماه است که به هیچ وجه به بهداری نرفته ام و از ترس ابتلا به این ویروس سعی کردم خود را مداوا کنم یا شرایط را تحمل کنم."

یک مدافع حقوق بشر در سیستمی "که هیچ گونه دفاعی را بر نمی تابد."
آقای خندان از تعهد همسر خود برای حمایت از حقوق بشر می گوید: "او وقتی که می بیند شخصی در معرض نقض حقوق بشر قرار گرفته به مصالح شخصی و فردی خودش توجه نمی کند و با تمام قدرت و توان برای دفاع از او بلند می شود. اگر بتواند در دادگاه، اگر بتواند در خیابان، اگر بتواند با همراهی با خودش یا خانواده اش سعی می کند که از او دفاع کند. در مقابل دادگاه ها و سیستمی که هیچ گونه دفاعی را بر نمی تابد."

آقای خندان خود نیز یک فعال حقوق بشر است که تقریبا به مدت ۱۰ سال بدون همسرش زندگی کرده است. خانم ستوده در سال ۲۰۱۰ نیز به اتهام تبلیغ علیه نظام و تبانی علیه امنیت ملی دستگیر و زندانی شد. او در ابتدا به 11 سال حبس محکوم شد ، ولی در اوایل سال ۲۰۱۳ آزاد شد.
به گفته ی آقای خندان دلیل اصلی بازداشت ستوده توسط دولت ایران، دفاع او از زندانیان سیاسی و عقیدتی بود.
خندان که در حال حاضر با دو فرزند خود زندگی می کند، می گوید که آنها در تلاشند که به یک "زندگی آرام و عادی" ادامه دهند. اما او می افزاید که علاوه بر کووید-19، بسیاری از مشکلات دیگر در ایران مانند ناامنی اقتصادی، زندگی عادّی را به چالشی بزرگ تبدیل می کنند.
"ما تلاش می کنیم، اما واقعیت این است که شرایط و زندگی برای ما عادی نیست."

درخواستی برای آزادی

در نامه سرگشاده ای که در ۸ مارس از زندان اوین فرستاده، ستوده خود درخواست حمایت کرده است. "در حالی که یک ویروس مرگبار کشورم را بیمار کرده، من با صدایی آرام به عنوان یک شهروند، از دولت می خواهم که به خصومت با جهان پایان دهد، به جهان از دریچه صلح نگاه کند، و به زندگی و انسان ها اعتماد کند. من از فعالان حقوق بشر می خواهم که در تلاش های مسالمت آمیز ما به ما کمک کنند."
آقای خندان قاطعانه درخواست همسرش از دولت ایران مبنی بر آزادی زندانیان سیاسی و عقیدتی را تکرار می کند وهمچنین خواستار حمایت های بین المللی است. او می گوید "در تاریخ چند صد سال اخیرچنین اتفاقی نیفتاده بود که کل جهان تحت تاثیر یک ویروس قرار بگیرد." "اما متاسفانه دولت ایران در چنین شرایط کاملا ویژه ای هم از آزادی تمام زندانیان سیاسی خودداری کرد و بیشتر جنبه تبلیغاتی داستان برایش اهمیت داشت که عده ای را آزاد کرد.
امیدوارم که توجه افکار عمومی و نهادهای بین المللی افزایش پیدا کند و به طور جد از دولت ایران بخواهند که زندانیان سیاسی را آزاد کند."
فراخوان های جهانی برای آزادی زندانیان

در اواخر ماه مارس، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل، خانم میشل بچله، خواستار اقدام فوری حکومت ها در این زمینه شد تا از جمعیت بیش از ظرفیت زندان ها بکاهند. وی هشدار داد که خودداری از چنین اقداماتی می تواند فاجعه بار باشد.
بچله گفت: "در حال حاضر، بیش از هر زمان دیگر دولت ها باید هر فردی که بدون مبنای قانونی کافی بازداشت شده، از جمله زندانیان سیاسی و سایرینی که تنها به علت ابراز دیدگاه های انتقادی یا مخالف بازداشت شده اند را آزاد کنند".

او همچنین تاکید کرد که آن دسته از افرادی که از زندان آزاد می شوند، می بایست تحت نظارت و مراقبت های پزشکی مناسب قرار گرفته و وضعیت سلامتشان کنترل شود.

در خصوص ایران ، دفتر حقوق بشر سازمان ملل متّحد می گوید که آزادی موقت و مرخصی زندانیان باید به عنوان یک اقدام فوری برای حفظ سلامت عمومی اجرا شوند. دفتر حقوق بشر سازمان ملل در عین استقبال از اقدامات صورت گرفته در آزادی هزاران زندانی، موکداٌ خواستار آن است که زندانیان سیاسی، وکلا و مدافعان حقوق بشر، روزنامه نگاران، هنرمندان، فعالان محافظ محیط زیست و اتباع دوگانه و خارجی که از مرخصی موقت محروم شده اند نیز آزاد شوند.

در عین حال، دفتر حقوق بشر سازمان ملل خاطر نشان می کند که به موجب قوانین بین المللی دولت وظیفه دارد مراقبت های درمانی باکیفیت در زندان های ایران فراهم کند. بازداشت شدگان همچنین باید به محصولات بهداشتی و مواد غذایی مغذّی به مقادیر کافی دسترسی داشته باشند.

حقوق بنیادین زندانیان نباید فراموش شود.